Կեյրի Էրիթրոպլազիա

ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը ներկայացնում է համապարփակ տեղեկատվություն Կեյրի էրիթրոպլազիայի (Erythroplasia of Queyrat, EQ) մասին՝ մաշկի ուռուցքային հիվանդություն, որը հիմնականում ազդում է տղամարդկանց սեռական օրգանների՝ մասնավորապես առնանդամի գլխիկի և ներքին թլպատի վրա: Այս բլոգի նպատակն է իրազեկել հանրությանը, հատկապես ռիսկի խմբում գտնվող անձանց, տրամադրելով հանրամատչելի, հստակ և գիտականորեն հիմնավորված տեղեկատվություն այս հիվանդության մասին: Մենք կքննարկենք հիվանդության բնույթը, պատճառները, ախտանշանները, ախտորոշումը, բուժման եղանակները և կանխարգելման միջոցները:

Կեյրի էրիթրոպլազիան մաշկի տափակ բջջային քաղցկեղի տեղային ձև է (լատիներեն՝ քաղցկեղ in situ, «քաղցկեղ տեղում»): Սա նշանակում է, որ քաղցկեղային բջիջները տեղակայվում են մաշկի վերին շերտում և չեն տարածվում դեպի խորը հյուսվածքներ կամ այլ օրգաններ: Այս հիվանդությունը հիմնականում ազդում է տղամարդկանց սեռական օրգանների վրա՝ առնանդամի գլխիկի կամ ներքին թլպատի լորձաթաղանթի վրա: Կարևոր է նշել, որ Կեյրի էրիթրոպլազիան ժամանակին չբուժելու դեպքում, կարող է վերածվել ինվազիվ քաղցկեղի՝ տարածվելով դեպի խորը հյուսվածքներ և նույնիսկ ավշային հանգույցներ:

Կեյրի էրիթրոպլազիան դիտարկվում է որպես հազվադեպ հիվանդություն, որը կազմում է տղամարդկանց մոտ չարորակ նորագոյացությունների մոտ 1%-ը: Այն հիմնականում ախտորոշվում է միջին տարիքի և տարեց տղամարդկանց շրջանում (40-80 տարեկան), սակայն կարող է հանդիպել նաև ավելի երիտասարդ անձանց մոտ: Հիվանդության վաղ հայտնաբերումը և բուժումը կարևոր են, քանի որ զգալիորեն մեծացնում են լիարժեք ապաքինման հնարավորությունները:

Կեյրի էրիթրոպլազիան առաջին անգամ նկարագրվել է 1891 թվականին Տարնովսկու կողմից, սակայն որպես առանձին հիվանդություն ճանաչվել է 1911 թվականին Լուի Կեյրի կողմից: 1933 թվականին գիտնականները հաստատեցին, որ Կեյրի էրիթրոպլազիան քաղցկեղի վաղ փուլ է: Չնայած այն հաճախ համեմատվում է Բոուենի հիվանդության (Bowen’s disease) հետ, Կեյրի էրիթրոպլազիան առանձնանում է իր տեղակայմամբ (սեռական օրգանների լորձաթաղանթ) և որոշ կլինիկական առանձնահատկություններով:

Կեյրի էրիթրոպլազիան կարող է երկար ժամանակ զարգանալ առանց ակնհայտ ախտանշանների, ինչը հաճախ հետաձգում է ախտորոշումը: Որոշ դեպքերում հիվանդությունը կարող է առաջընթաց ունենալ և վերածվել ինվազիվ քաղցկեղի, որն ավելի բարդ է բուժել և կարող է հանգեցնել լուրջ բարդությունների, ներառյալ՝ մետաստազների ավշային հանգույցներում: Ըստ հետազոտությունների՝ Կեյրի էրիթրոպլազիայի դեպքերի 10-33%-ը կարող է վերածվել չարորակ քաղցկեղի՝ ժամանակին միջամտության բացակայության դեպքում:

Կեյրի էրիթրոպլազիայի ճշգրիտ պատճառները դեռևս լիովին պարզված չեն, սակայն գիտնականները առանձնացրել են մի շարք գործոններ, որոնք կարող են նպաստել հիվանդության առաջացմանը:

• Մաշկի քրոնիկ գրգռում և բորբոքում: Երկարատև գրգռումը, օրինակ՝ մեզի, սմեգմայի (մաշկի ճարպի և էպիթելային բջիջների կուտակում), ջերմության, շփման կամ վնասվածքների հետևանքով, կարող է նպաստել բջիջների փոփոխություններին:
• Մարդու պապիլոմավիրուս (HPV): HPV-ի որոշ տեսակներ, մասնավորապես 8-րդ և 16-րդ տիպերը, կապված են Կեյրի էրիթրոպլազիայի առաջացման հետ: HPV-ն վիրուս է, որը փոխանցվում է սեռական ճանապարհով և կարող է առաջացնել քաղցկեղածին բջիջների աճ:
• Իմունային համակարգի թուլացում: Իմունային համակարգի թուլացումը, օրինակ՝ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի կամ իմունաճնշիչ դեղորայքի հետևանքով, կարող է մեծացնել Կեյրի էրիթրոպլազիայի զարգացման ռիսկը:
• Ֆիմոզ: Դա վիճակ է, երբ թլիպը՝ առնանդամի գլխիկի մաշկը, չի կարող ամբողջությամբ հետ քաշվել, ինչը հանգեցնում է խոնավության և բակտերիաների կուտակման:
• Ծխախոտի օգտագործում: Ծխելը կարող է թուլացնել օրգանիզմի պաշտպանական համակարգը և նպաստել քաղցկեղի զարգացմանը:
• Քրոնիկ մաշկային հիվանդություններ: Օրինակ՝ սկլերոզացնող որքինի կամ կարմիր տափակ որքինի դեպքում մեծ է մաշկի բջիջների՝ քաղցկեղային բջիջների վերափոխման հավանականությունը:
• Հիգիենայի պակաս կամ սոցիալ-մշակութային սովորություններ: Հիգիենայի բացակայությունը կամ սխալ հիգիենան հանգեցնում են բորբոքումների և վարակների առաջացման, որոնք էլ նպաստավոր պայմաններ են ստեղծում քաղցկեղի զարգացման համար:
• Բազմաթիվ սեռական զուգընկերներ: Սա մեծացնում է HPV վարակվելու, այնուհետև Կեյրի էրիթրոպլազիայի զարգացման հավանականությունը:

Կեյրի էրիթրոպլազիան կարող է ունենալ տարբեր դրսևորումներ, սակայն հիմնականում բնորոշվում է առնանդամի գլխիկի կամ ներքին թլպատի վրա մեկ կամ մի քանի կարմիր, հարթ կամ թեթևակի բարձրացած վահանիկների առկայությամբ, որոնք ունեն հետևյալ բնութագրերը.

• Կարմրություն: Վնասվածքները սովորաբար վառ կարմիր են և ունեն հստակ սահմաններ:
• Խոցոտում: Երբեմն վնասվածքները կարող են վերածվել խոցերի:
• Արյունահոսություն: Խոցոտված վնասվածքները կարող են հեշտությամբ արյունահոսել:
• Քոր: Որոշ դեպքերում առկա է թեթև քոր:
• Ցավ: Ցավը սովորաբար բացակայում է, բայց կարող է առաջանալ խոցոտման կամ բորբոքման դեպքում:
• Դժվարամիզություն: Եթե վնասվածքը տեղակայված է միզուկին մոտ, կարող է առաջանալ դժվարամիզություն:
• Ֆունկցիոնալ խնդիրների առաջացում: Առանց ժամանակին բուժման, Կեյրի էրիթրոպլազիան կարող է հանգեցնել ֆունկցիոնալ խնդիրների:

Այս ախտանշանները կարող են նմանվել այլ մաշկային խնդիրների, և հանգեցնել ախտորոշման ուշացման, ուստի կարևոր է ժամանակին դիմել բժշկի՝ ճշգրիտ ախտորոշման համար:

Կեյրի էրիթրոպլազիայի ախտորոշումը հիմնված է բիոպսիայի մեթոդի վրա, այսինքն՝ կասկածելի հատվածից մաշկի փոքր նմուշ վերցնելու և այն հյուսվածաբանական հետազոտությամբ ուսումնասիրելու: Բիոպսիան կատարվում է, եթե վնասված օջախը.

• Կայուն է բուժման նկատմամբ,
• Արյունահոսում է կամ խոցոտվում,
• Ունի անսովոր տեսք, օրինակ՝ պապիլոմանման աճ:

Որոշ դեպքերում կարող է օգտագործվել օպտիկական կոհերենտ տոմոգրաֆիա (optical coherence tomography), որը օգնում է մանրամասն պատկերել մաշկի կառուցվածքը: Կարևոր է, որ ախտորոշումը և բուժումը կատարվի համապատասխան մասնագետի կողմից:

Կեյրի էրիթրոպլազիայի բուժման արդյունավետությունը կախված է վնասվածքի չափսից, տեղակայումից և հիվանդի ընդհանուր առողջական վիճակից: Գոյություն ունեն ինչպես ոչ ինվազիվ, այնպես էլ վիրահատական մեթոդներ:

• Տեղային դեղամիջոցներ:
  • Քիմիաթերապևտիկ դեղամիջոցներ, որոնք կիրառվում են վնասված օջախի վրա և ոչնչացնում քաղցկեղային բջիջները:
  • Իմունախթանիչ դեղամիջոցներ, որոնք օգնում են օրգանիզմին պայքարել քաղցկեղային բջիջների դեմ:
• Ֆոտթերապիա: Այս մեթոդը օգտագործում է լույսի և լուսազգայուն նյութի (օրինակ՝ մեթիլ-ամինոլևուլինաթթու) համադրություն՝ օջախը ոչնչացնելու համար: Ֆոտոթերապիան արդյունավետ է մակերեսային վնասվածքների դեպքում և կարող է ապահովել լավ կոսմետիկ արդյունք:
• Կրիոթերապիա: Սա հեղուկ ազոտի կիրառումն է վնասվածքը սառեցնելու և ոչնչացնելու համար:

• Մոսի միկրոգրաֆիկ վիրահատություն: Սա ճշգրիտ մեթոդ է, որի ժամանակ վնասվածքը հեռացվում է շերտ առ շերտ՝ պահպանելով առողջ հյուսվածքները: Այն ունի մինչև 90% բուժման արդյունավետություն:
• Վիրահատական էքսցիզիոն հեռացում: Վնասվածքը հեռացվում է ամբողջությամբ, երբեմն՝ մաշկի փոխպատվաստմամբ:
• Լազերային աբլացիա: CO2 կամ Nd:YAG լազերները օգտագործվում են վնասված օջախը ոչնչացնելու համար: CO2 լազերը ունի բարձր արդյունավետություն՝ մինչև 80% դեպքերում:
• Էլեկտրոդեսիկացիա և կյուրետաժ: Վնասվածքը քերվում է և այրվում:
• Ճառագայթային թերապիա: Օգտագործվում է հազվադեպ, երբ վիրահատության իրականացումը հնարավոր չէ:

Անկախ բուժման մեթոդից, հիվանդները պետք է պարբերաբար հետազոտվեն՝ հիվանդության կրկնությունը կանխելու նպատակով: Հատկապես կարևոր է ուշադրություն դարձնել միզուկին մոտ տեղակայված վնասվածքներին, քանի որ դրանց կրկնվելու ռիսկն ավելի բարձր է:

Կեյրի էրիթրոպլազիայի կանխարգելումը հիմնված է ռիսկի գործոնների նվազեցման հիման վրա.

• Հիգիենա: Պարբերաբար մաքրել սեռական օրգանները՝ սմեգմայի կուտակումը և բորբոքումները կանխելու նպատակով:
• HPV պատվաստում: HPV-ի դեմ պատվաստումը կարող է նվազեցնել վարակի ռիսկը, հատկապես երիտասարդ տարիքում:
• Անվտանգ սեռական կյանք: Օգտագործեք պահպանակներ և սահմանափակեք սեռական զուգընկերների թիվը:
• Հրաժարում ծխախոտի օգտագործումից: Ծխելը թուլացնում է իմունային համակարգը, ուստի դրա դադարեցումը կարևոր է օրգանիզմի պաշտպանական համակարգի համար:
• Պարբերաբար հետազոտումներ: Եթե նկատում եք սեռական օրգանների վրա անսովոր փոփոխություններ, անմիջապես դիմեք բժշկի:

Կեյրի էրիթրոպլազիայի ախտորոշումը կարող է հոգեբանական սթրես առաջացնել, քանի որ այն կապված է սեռական օրգանների հետ: Հիվանդները կարող են զգալ ամոթ, անհանգստություն կամ վախ բուժման հետևանքներից: Կարևոր է, որ բժիշկները աջակցեն հիվանդին՝ խրախուսելով նրան խոսել խնդրի մասին և ժամանակին սկսել բուժումը:

Հայաստանում, որտեղ սեռական առողջության մասին խոսակցությունները երբեմն համարվում են տաբու, մենք կոչ ենք անում խախտել լռությունը և կենտրոնանալ առողջության վրա:

Կեյրի էրիթրոպլազիան լուրջ, սակայն բուժելի հիվանդություն է, եթե հայտնաբերվում է վաղ փուլերում: ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը կոչ է անում բոլորին, հատկապես ռիսկի խմբում գտնվող անձանց, լինել ուշադիր իրենց մարմնի նկատմամբ և ժամանակին դիմել մաշկաբանի: Իրազեկվածությունը, կանխարգելումը և վաղ ախտորոշումը կարող են փրկել կյանքեր: Դիմեք մեր կենտրոն՝ Ձեր առողջությունը պահպանելու համար: Մենք այստեղ ենք՝ Ձեզ օգնելու համար: