Տափակ Բջջային Քաղցկեղ

Հարգելի ընթերցողներ, ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը ներկայացնում է ընդարձակ և մանրամասն հրապարակում՝ նվիրված տափակ բջջային քաղցկեղին (cutaneous squamous cell carcinoma, cSCC): Այս հիվանդությունը մաշկի քաղցկեղի երկրորդ ամենատարածված տեսակն է, և մեր նպատակն է բարձրացնել հանրության, հատկապես ռիսկի խմբում գտնվող անձանց, իրազեկվածությունը: Այս հոդվածը կօգնի Ձեզ հասկանալ, թե ինչ է տափակ բջջային քաղցկեղը, որոնք են դրա պատճառները, ինչպես կարելի է կանխարգելել այն և ինչու է վաղ հայտնաբերումը կենսական նշանակություն ունենում:

Տափակ բջջային քաղցկեղը մաշկի չարորակ գոյացություն է, որն առաջանում է մաշկի վերին շերտի բջիջների՝ կերատինոցիտների անվերահսկելի բազմացման հետևանքով: Կերատինոցիտները մաշկի հիմնական բջիջներն են, որոնք արտադրում են կերատին՝ սպիտակուց, որն ապահովում է մաշկի ամրությունն ու պաշտպանությունը: Երբ կերատինոցիտները սկսում են բաժանվել՝ կորցնելով վերահսկողությունը, առաջանում է տափակ բջջային քաղցկեղ:

Այս հիվանդությունը կարող է հայտնվել մաշկի ցանկացած հատվածում, սակայն առավել հաճախ հանդիպում է արևի ճառագայթների ուղիղ ազդեցությանը ենթարկվող հատվածներում, օրինակ՝ դեմքին, ականջներին, ձեռքերին, պարանոցին կամ ոտքերին: Տափակ բջջային քաղցկեղը կարող է դրսևորվել որպես կարմիր բիծ՝ թեփոտված մակերեսով, խոց կամ կոշտացած հանգույց: Որոշ դեպքերում այն կարող է արյունահոսել: Եթե տափակ բջջային քաղցկեղը հայտնաբերվում է վաղ փուլերում, ապա բուժման հաջողությունն ավելի մեծ է, սակայն առանց ժամանակին բուժման այն կարող է մետաստազավորվել (քաղցկեղի տարածում դեպի ավշային հանգույցներ կամ այլ օրգաններ):

Տափակ բջջային քաղցկեղը մաշկի քաղցկեղի երկրորդ ամենատարածված տեսակն է և զիջում է միայն բազալ բջջային քաղցկեղին (BCC): Այն կազմում է մաշկի ոչ մելանոմային քաղցկեղների (այսինքն՝ այն քաղցկեղների, որոնք չեն առաջանում մաշկի մելանոցիտար բջիջներից) մոտ 20%-ը: Վերջին 20 տարիների ընթացքում տափակ բջջային քաղցկեղի դեպքերի թիվն աճել է, հատկապես բաց գույնի մաշկ ունեցող բնակչության շրջանում:

• Տարիքային գործոն. տափակ բջջային քաղցկեղն առավել հաճախ հանդիպում է տարեց մարդկանց մոտ: 75 տարեկանից բարձր անձանց մոտ հիվանդության հավանականությունը 5-10 անգամ ավելի բարձր է, քան երիտասարդ տարիքային խմբերում: Սակայն վերջին տարիներին նկատվում է երիտասարդների շրջանում դեպքերի աճ, ինչը կապված է արևի ճառագայթների հանդեպ անպաշտպան մնալու հետ:
• Աշխարհագրական տարածվածություն. տափակ բջջային քաղցկեղի դեպքերն ավելի հաճախ են գրանցվում արևոտ կլիմա ունեցող տարածաշրջաններում, օրինակ՝ հասարակածին մոտ գտնվող երկրներում, որտեղ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման (UV) ինտենսիվությունն ավելի բարձր է: Հայաստանում, որտեղ արևոտ օրերի թիվը զգալի է, տափակ բջջային քաղցկեղի ռիսկը նույնպես բարձր է, հատկապես գյուղական վայրերում ապրող կամ բացօթյա աշխատանք կատարող մարդկանց շրջանում:
• Մաշկի գույն և էթնիկ պատկանելություն. Բաց գույնի մաշկ ունեցող մարդիկ, հատկապես հյուսիսեվրոպական ծագում ունեցողները, գտնվում են ամենաբարձր ռիսկի խմբում:

Մեր կենտրոնի փորձը ցույց է տալիս, որ տափակ բջջային քաղցկեղը հաճախ հանդիպում է այն անձանց մոտ, ովքեր երկար ժամանակ են անցկացնում արևի տակ՝ առանց համապատասխան պաշտպանության:

Տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացման վրա ազդում են բազմաթիվ գործոններ, որոնք կարելի է բաժանել երեք հիմնական խմբի՝ բնապահպանական, գենետիկական և իմունային:

• Բնապահպանական Գործոններ
  • Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթում. Արևի ճառագայթները կամ սոլյարիների լույսը պարունակում են ՈՒՄ ճառագայթներ, որոնք վնասում են մաշկի բջիջների ԴՆԹ-ն: Այս վնասը կարող է հանգեցնել քաղցկեղի առաջացման: Հատկապես վտանգավոր է կուտակային ազդեցությունը, այսինքն՝ երկար տարիներ արևի տակ գտնվելը: Օրինակ՝ գյուղատնտեսական աշխատանքներ իրականացնողները կամ շինարարները, ովքեր աշխատում են բացօթյա, բարձր ռիսկի խմբում են:
  • Իոնիզացնող ճառագայթում. Ռենտգեն ճառագայթները կամ ճառագայթային թերապիան (օրինակ՝ այլ քաղցկեղների բուժման համար) կարող են բարձրացնել տափակ բջջային քաղցկեղի ռիսկը, հատկապես այն հատվածներում, որոնք ենթարկվել են ճառագայթման:
  • Արսենի ազդեցություն. Արսենը (մկնդեղ) քիմիական տարր է, որը կարող է առկա լինել աղտոտված ջրում կամ հողում: Երկարատև շփումը արսենի հետ (արսենի հետ կապված աշխատանքը, օրինակ՝ հանքարդյունաբերությունը) կարող է նպաստել տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացմանը:
  • Ռադոն. Ռադոնը ճառագայթող գազ է, որը կարող է կուտակվել որոշ վայրերում, օրինակ՝ հանքերում կամ վատ օդափոխվող շենքերում: Ռադոնի բարձր մակարդակը կապված է տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացման ռիսկի հետ:
• Գենետիկական Գործոններ
  • Ընտանեկան պատմություն. Եթե Ձեր ընտանիքում եղել են տափակ բջջային քաղցկեղի դեպքեր, ապա ռիսկը կարող է ավելի բարձր լինել: Սա կարող է պայմանավորված լինել նույնանման մաշկի տիպով, կենսակերպով կամ գենետիկական գործոններով:
  • Ժառանգական հիվանդություններ:
    • Պիգմենտային քսերոդերմա. Սա հազվադեպ հանդիպող գենետիկ խանգարում է, որի դեպքում մաշկը չափազանց զգայուն է ՈՒՄ ճառագայթների նկատմամբ և չի կարողանում ինքնուրույն վերականգնել պատճառված վնասները: Այս հիվանդությամբ մարդիկ ծայրաստիճան խոցելի են տափակ բջջային քաղցկեղի նկատմամբ:
    • Ալբինիզմ. Այս դեպքում մաշկը, մազերը և աչքերը չունեն բավարար մելանին (գունանյութ, որը պաշտպանում է մաշկի գույնը և պաշտպանում արևից): Արդյունքում մաշկը դառնում է խիստ զգայուն արևի ճառագայթների նկատմամբ:
    • Բուլյոզ Էպիդերմոլիզ. Այն մաշկի փխրունության հետ կապված հիվանդություն է, որի դեպքում մաշկը հեշտությամբ վնասվում է: Հատկապես ռեցեսիվ դիստրոֆիկ բուլյոզ էպիդերմոլիզով անձինք բարձր ռիսկի խմբում են, քանի որ նրանց մաշկի վրա հաճախ առաջանում են քրոնիկ վերքեր, որոնք կարող են վերածվել տափակ բջջային քաղցկեղի:
• Իմունային Գործոններ
  • Իմունասուպրեսիա. Երբ իմունային համակարգը (մարմնի պաշտպանական համակարգը) թուլանում է, օրգանիզմը դժվարությամբ է պայքարում քաղցկեղային բջիջների դեմ: Իմունասուպրեսիվ վիճակ կարող է առաջանալ.
    • Օրգանների փոխպատվաստումից հետո
    • ՄԻԱՎ վարակի դեպքում
    • Գլյուկոկորտիկոիդների երկարատև օգտագործման դեպքում
  • Քրոնիկ բորբոքում. Երկարատև բորբոքային վիճակները, օրինակ՝ այրվածքների սպիներ, քրոնիկ խոցեր կամ բորբոքային մաշկային հիվանդություններ (օրինակ՝ սկլերոզացնող որքին), կարող են նպաստել տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացմանը: Օրինակ՝ մաշկի քաղցկեղների մոտ 1%-ը առաջանում է քրոնիկ բորբոքված հատվածներում:
  • Մարդու պապիլոմավիրուս (HPV). HPV-ի որոշ տեսակներ կապված են տափակ բջջային քաղցկեղի հետ, հատկապես սեռական օրգանների կամ եղունգների շուրջ գտնվող հատվածներում: HPV-ն վիրուս է, որը կարող է վարակել մաշկը և առաջացնել բջիջների ոչ նորմալ փոփոխություններ:

• Ծխելը. Ծխախոտի ծուխը պարունակում է քիմիական նյութեր, որոնք կարող են վնասել մաշկի բջիջները: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ծխողների մոտ տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացման ռիսկը 50%-ով ավելի բարձր է:
• Դեղամիջոցներ. Որոշ դեղեր կարող են մեծացնել տափակ բջջային քաղցկեղի ռիսկը (օրինակ թիազիդային միզամուղներ)
• Սննդակարգ և կենսակերպ. Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ ճարպերով հարուստ սնունդը կարող է մեծացնել տափակ բջջային քաղցկեղի ռիսկը, սակայն այս տվյալները հակասական են:

Տափակ բջջային քաղցկեղը կարող է ունենալ տարբեր դրսևորումներ, բայց կան մի քանի ընդհանուր նշաններ, որոնք կարևոր է ճանաչել:

• Արտաքին տեսք. տափակ բջջային քաղցկեղը կարող է հայտնվել որպես.
  • Կարմիր կամ վարդագույն բիծ, որը կարող է թեփոտվել:
  • Կոշտացած հանգույց, որը ժամանակի ընթացքում մեծանում է:
  • Խոց, որը չի լավանում և կարող է արյունահոսել:
  • Թեփոտված կամ կեղևակալած մակերեսով ափսեանման օջախ:
• Տեղակայում. Բաց գույնի մաշկ ունեցող մարդկանց մոտ տափակ բջջային քաղցկեղը հաճախ առաջանում է արևի ճառագայթների ազդեցությանը ենթարկվող հատվածներում, օրինակ՝ դեմքին, ականջներին, ձեռքերին կամ ոտքերին: Մուգ մաշկ ունեցող մարդկանց մոտ այն կարող է հայտնվել ոչ արևային ազդեցության վայրերում, օրինակ՝ ստորին վերջույթներին, սեռական օրգանների շրջանում կամ քրոնիկ վերքերի վրա:
• Ախտանշաններ. տափակ բջջային քաղցկեղը կարող է առաջացնել.
  • Ցավ կամ անհանգստություն:
  • Քոր կամ այրոց:
  • Թմրություն կամ թուլություն, եթե ուռուցքը ներգրավում է նյարդերը:
• Մարժոլենի խոց. Սա տափակ բջջային քաղցկեղի հազվադեպ տեսակ է, որն առաջանում է քրոնիկ վերքերի կամ սպիների վրա, օրինակ՝ այրվածքներից կամ երկարատև չբուժվող խոցերից հետո: Այն կարող է դրսևորվել որպես չլավացող խոց, որը մեծանում է և դառնում է ցավոտ:
• Շուրթերի տափակ բջջային քաղցկեղ. Շուրթերի վրա առաջացող տափակ բջջային քաղցկեղը սովորաբար հայտնվում է ստորին շուրթի վրա՝ որպես խոց կամ կոշտացած հատված: Այս տեսակը կարող է ավելի ագրեսիվ լինել:

Կարևոր խորհուրդ. Եթե նկատում եք մաշկի վրա որևէ փոփոխություն, օրինակ՝ նոր գոյացություն, արյունահոսող բիծ կամ չլավացող խոց, ապա անհապաղ դիմեք մաշկաբանի: Վաղ հայտնաբերումը կարող է կանխել լուրջ բարդությունները:

Տափակ բջջային քաղցկեղի ախտորոշումը պահանջում է մի քանի քայլ՝ սկսած մաշկի զննումից մինչև հյուսվածքի հետազոտություն: Ահա, թե ինչպես է ընթանում գործընթացը.

• Կլինիկական զննում. Մաշկաբանը զննում է կասկածելի հատվածը՝ գնահատելով դրա արտաքին տեսքը, չափսը և տեղակայումը:
• Դերմատոսկոպիա. Կարող է օգտագործվել դերմատոսկոպ՝սարք, որը խոշորացնում է մաշկի համապատասխան հատվածը՝ օգնելով բժշկին ավելի լավ ուսումնասիրել փոփոխությունները:
• Բիոպսիա. Հիվանդությունը հաստատելու համար անհրաժեշտ է վերցնել մաշկի փոքր նմուշ՝ բիոպտատ:
• Հյուսվածաբանական հետազոտություն. Բիոպսիայի նմուշն ուղարկվում է լաբորատորիա, որտեղ այն ուսումնասիրվում է մանրադիտակի տակ: Սա օգնում է հաստատել տափակ բջջային քաղցկեղի առկայությունը, գնահատել ուռուցքի խորությունը, նյարդերի ներգրավվածությունը և այլ կարևոր բնութագրեր:
• Լրացուցիչ հետազոտություններ. Եթե կա կասկած, որ տափակ բջջային քաղցկեղը տարածվել է, այսինքն կան մետաստազներ, ապա կարող է կատարվել.
  • Համակարգչային տոմոգրաֆիա (CT)՝ ներքին օրգանների և ավշային հանգույցների վիճակը գնահատելու համար:
  • Ավշային հանգույցի բիոպսիա, եթե դրանք մեծացած են կամ կասկածելի:

Տափակ բջջային քաղցկեղի կանխարգելումը հիմնված է ռիսկի գործոնների նվազեցման և վաղ հայտնաբերման վրա: Ահա մի քանի պարզ խորհուրդ, որոնք կարող են օգնել Ձեզ պաշտպանել Ձեր մաշկը:

• Պաշտպանություն արևից
  • Խուսափեք արևի ուղիղ ճառագայթներից. Հատկապես խուսափեք արևի տակ գտնվելուց ժամը 10:00-16:00 ընկած ժամանակահատվածում, երբ ՈՒՄ ճառագայթները առավել ուժեղ են:
  • Օգտագործեք արևապաշտպան քսուքներ. Ընտրեք SPF 30 կամ ավելի բարձր պաշտպանության գործակից ունեցող քսուքներ: Կիրառեք քսուքը մաշկի վրա առատորեն՝ յուրաքանչյուր 2 ժամը մեկ կամ լողալուց հետո:
  • Հագեք պաշտպանիչ հագուստ.Կրեք երկարաթև վերնաշապիկներ, լայնեզր գլխարկներ և արևային ակնոց՝ մաշկը պաշտպանելու համար:
  • Խուսափեք սոլյարիից. Սոլյարիները արձակում են ՈՒՄ ճառագայթներ, որոնք ավելի ուժեղ և վտանգավոր են, քան արևի ճառագայթները:
• Ինքնազննում
  Պարբերաբար ստուգեք Ձեր մաշկը ՝ նոր բծերի, խոցերի կամ գոյացությունների հայտնաբերման համար: Ուշադրություն դարձրեք այն փոփոխություններին, որոնք չեն անհետանում 2-3 շաբաթվա ընթացքում:
• Կանոնավոր Բժշկական Զննումներ
  • Եթե Դուք ռիսկի խմբում եք, ապա պարբերաբար այցելեք մաշկաբանի: Տարեկան մեկ կամ երկու անգամ կատարվող մաշկի զննումը կարող է օգնել հայտնաբերել տափակ բջջային քաղցկեղը վաղ փուլերում:
  • Հայաստանում մեր կենտրոնն առաջարկում է անվճար խորհրդատվություն և զննում որոշակի ծրագրերի շրջանակներում: Կապ հաստատեք մեզ հետ՝ մանրամասներին ծանոթանալու համար:
• Առողջ Ապրելակերպ
  • Դադարեցրեք ծխելը. Ծխախոտի ծուխը վնասում է մաշկը և մեծացնում տափակ բջջային քաղցկեղի առաջացման ռիսկը:
  • Խուսափեք աղտոտված ջրից. Եթե կասկածում եք, որ խմելու ջուրը կարող է պարունակել արսեն, օգտագործեք ֆիլտրեր կամ խմեք շշալցված ջուր:

Տափակ բջջային քաղցկեղի բուժումը կախված է ուռուցքի չափսից, խորությունից, տեղակայումից և հիվանդի ընդհանուր առողջական վիճակից: Ահա հիմնական մեթոդները.

• Վիրահատական Բուժում
  • Մոսի միկրոգրաֆիկ վիրահատություն. Սա առավել ճշգրիտ մեթոդ է, որի ժամանակ ուռուցքը հեռացվում է շերտ առ շերտ և անմիջապես ուսումնասիրվում մանրադիտակի տակ՝ համոզվելու համար, որ բոլոր քաղցկեղային բջիջները հեռացված են: Թեև այս մեթոդը դեռևս չունի լայն կիրառում, հաջողության մակարդակը բավականին բարձր է՝ 97%:
  • Ստանդարտ էքսցիզիա. Ուռուցքը հեռացվում է շրջակա առողջ հյուսվածքի հետ միասին: Սա ավելի պարզ մեթոդ է, բայց կարող է ունենալ ռեցիդիվի (կրկնման) մի փոքր ավելի բարձր հավանականություն:
  • Էլեկտրոդեսիկացիա և կյուրետաժ. Ուռուցքը քերում են հատուկ գործիքով և այրում էլեկտրական հոսանքով: Այս մեթոդը օգտագործվում է միայն մակերեսային տափակ բջջային քաղցկեղի դեպքում:
• Ճառագայթային Թերապիա
  • Օգտագործվում է, երբ վիրահատությունը հնարավոր չէ, օրինակ՝ տարեց հիվանդների կամ դժվար հասանելի վայրերում գտնվող ուռուցքների դեպքում: Օգտագործվում են բարձր էներգիայի ճառագայթներ՝ քաղցկեղային բջիջները ոչնչացնելու համար: Այն կարող է նաև համակցվել վիրահատության հետ՝ ռեցիդիվի ռիսկը նվազեցնելու համար:
• Տեղային Բուժում
  • Տեղային քսուքներ. Այս քսուքները օգտագործվում են մակերեսային տափակ բջջային քաղցկեղի բուժման համար: Դրանք կիրառվում են անմիջապես մաշկի վրա և օգնում են ոչնչացնել ոչ նորմալ բջիջները:
  • Ֆոտոդինամիկ թերապիա. Հատուկ լույսի և լուսազգայուն նյութի օգնությամբ ոչնչացվում են քաղցկեղային բջիջները: Այս մեթոդը սովորաբար օգտագործվում է մակերեսային դեպքերում:
• Համակարգային Բուժում
  • Եթե տափակ բջջային քաղցկեղն առաջացրել է մետաստազներ, կարող է կիրառվել.
    • Իմունաթերապիա. Դեղեր, որոնք խթանում են իմունային համակարգը՝ օգնելով պայքարել քաղցկեղի դեմ:
    • Քիմիաթերապիա. Դեղեր, որոնք ոչնչացնում են քաղցկեղային բջիջները:

Տափակ բջջային քաղցկեղը վաղ փուլերում հայտնաբերելու դեպքում բուժելի է ավելի քան 95% դեպքերում: Սակայն առանց բուժման այն կարող է հանգեցնել՝

• Մետաստազների առաջացման հարակից օրգաններում կամ ավշային հանգույցներում:
• Ցավի առաջացման, հիմնականում նյարդերի ընդգրկման դեպքում
• Ֆունկցիայի կորստի, եթե ուռուցքը գտնվում է ձեռքի կամ ոտքի վրա:
• Կոսմետիկ խնդիրների, օրինակ սպիների առաջացում դեմքին:
• Մահվան՝ հազվագյուտ դեպքերում:

Տափակ բջջային քաղցկեղը վտանգավոր, բայց կանխարգելելի և բուժելի հիվանդություն է, եթե այն հայտնաբերվում է վաղ: Ձեր մաշկի առողջությունը Ձեր ձեռքերում է: Պաշտպանեք Ձեր մաշկը արևից, կանոնավոր կերպով ստուգեք այն և մի հապաղեք դիմել մաշկաբանի, եթե նկատում եք կասկածելի փոփոխություններ: Մեր կենտրոնը միշտ պատրաստ է օգնել Ձեզ՝ ապահովելու Ձեր առողջությունն ու բարեկեցությունը:

 Հիշե՛ք. Իրազեկվածությունը փրկում է կյանքեր: Կիսվեք այս տեղեկատվությամբ Ձեր ընտանիքի և ընկերների հետ՝ միասին ստեղծելու ավելի առողջ հասարակություն: