Ակտինիկ Կերատոզ

ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը ներկայացնում է համապարփակ և հանրամատչելի հոդված՝ նվիրված ակտինիկ կերատոզին: Այն մաշկի ախտաբանական վիճակ է, որն առաջանում է արևի ճառագայթների երկարատև ազդեցության հետևանքով և կարող է լինել մաշկի քաղցկեղի նախանշան: Մեր նպատակն է տրամադրել Ձեզ հանրամատչելի, գիտականորեն հիմնավորված տեղեկատվություն՝ օգնելու Ձեզ ճանաչել այս վիճակը, հասկանալ ռիսկերը և ձեռնարկել կանխարգելիչ քայլեր: Այս հոդվածը հատկապես կարևոր է նրանց համար, ովքեր գտնվում են ռիսկային խմբում, թեև մեր ուղերձը հղված է բոլորին՝ Ձեր մաշկի պաշտպանվածությունը կարևոր է Ձեր ընդհանուր առողջության համար:

Ակտինիկ կերատոզը մաշկի նախաքաղցկեղային վիճակ է, որն առաջանում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների երկարաժամկետ ազդեցության հետևանքով: Այն դրսևորվում է որպես կոշտ, թեփոտ կամ բշտիկավոր բիծ մաշկի վրա, որը կարող է լինել կարմիր, շագանակագույն կամ նման մաշկի բնական գույնին: Այս բծերը սովորաբար հայտնվում են արևի երկարատև ազդեցությանը ենթարկված հատվածներում, ինչպիսիք են դեմքը, գլխամաշկը, ձեռքերը կամ ոտքերը:

«Ակտինիկ» բառը վերաբերվում է ճառագայթմանը, իսկ «կերատոզ» նշանակում է մաշկի վերին շերտի՝ եղջերաշերտի հաստացում (կերատինոցիտների պրոլիֆերացիա): Եղջերաշերտը բաղկացած է կերատինոցիտներից և երբ այդ բջիջները վնասվում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից, ինտենսիվորեն աճում են՝ առաջացնելով ակտինիկ կերատոզ: Այս վիճակը համարվում է նախաքաղցկեղային, այսինքն՝ որոշ դեպքերում այն կարող է վերածվել մաշկի քաղցկեղի, մասնավորապես՝ տափակ բջջային կարցինոմայի:

Ակտինիկ կերատոզն ամենատարածված նախաքաղցկեղային վիճակներից մեկն է: Այն կարևոր է ժամանակին ճանաչել, քանի որ վաղ հայտնաբերումը կարող է կանխել հետագա բարդությունները: Հայաստանում, որտեղ արևոտ օրերը շատ են, իսկ բարձրադիր գոտիները մեծացնում են ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությունը, այս վիճակի մասին իրազեկվածությունը խիստ կարևոր է:

Ակտինիկ կերատոզը կարող է առաջանալ ցանկացած մարդու մոտ, սակայն որոշ խմբեր ավելի խոցելի են: Եկեք հասկանանք, թե ովքեր են նրանք.

• Բաց գույնի մաշկ ունեցող անձինք: Նրանք, ում մաշկը հեշտությամբ այրվում է արևից, ավելի մեծ ռիսկի տակ են: Բաց գունավորմամբ մաշկը ավելի քիչ մելանին է պարունակում՝ պիգմենտ, որն օգնում է պաշտպանել մաշկը ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից:
• Արևի տակ երկար ժամանակ անցկացնողներ: Գյուղատնտեսությամբ, շինարարությամբ կամ այլ բացօթյա աշխատանքով զբաղվող մարդիկ, ինչպես նաև նրանք, ովքեր երիտասարդ ժամանակ շատ են ենթարկվել արևի ճառագայթների ազդեցությանը, ավելի հակված են ակտինիկ կերատոզին:
• 50 տարեկանից բարձր անձինք: Քանի որ արևի վնասը կուտակվում է ժամանակի ընթացքում, ակտինիկ կերատոզն ավելի հաճախ դրսևորվում է 50 տարեկանից բարձր մարդկանց մոտ:
• Արևայրուքի պատմություն ունեցողներ: Կյանքի ընթացքում մի քանի կամ նույնիսկ մեկ և ավելի ագրեսիվ արևայրուքները մեծացնում են ռիսկը:
• Տղամարդիկ: Տղամարդիկ ավելի հակված են ունենալու ակտինիկ կերատոզ, հավանաբար այն պատճառով, որ նրանց գլխամաշկի մազածածկույթն ավելի նոսր է:
• Հայաստանի բարձրադիր գոտիներում ապրողներ: Բարձրադիր վայրերում ՈՒՄ ճառագայթներն ավելի ուժեղ են, ինչը մեծացնում է ռիսկը:
• Առողջական խնդիրներ ունեցող անձինք: Որոշ գենետիկ խանգարումներ (օրինակ՝ քսերոդերմա) կամ իմունասուպրեսիվ վիճակներ (օրինակ՝ օրգանների փոխպատվաստումից հետո) մեծացնում են ակտինիկ կերատոզի զարգացման հավանականությունը:

Հայաստանում գյուղատնտեսական աշխատանքը, և արևոտ կլիման այս վիճակը դարձնում են առավել արդիական: Եթե Դուք պատկանում եք վերոնշյալ խմբերից որևէ մեկին, խորհուրդ ենք տալիս լինել ավելի ուշադիր Ձեր մաշկի նկատմամբ:

Ակտինիկ կերատոզը հաճախ նկարագրվում է որպես «ավելի հեշտ է զգալ, քան տեսնել», քանի որ վաղ փուլերում բծերը կարող են լինել աննկատ, բայց դիպչելիս զգացվում են կոշտ: Ահա ակտինիկ կերատոզի հիմնական նշանները.

• Կոշտ, թեփոտ բծեր: Նման են հղկաթղթի՝ դիպչելիս կոշտ կամ խորդուբորդ:
• Գույնի տարբերություն: Կարող են լինել կարմիր, շագանակագույն կամ մաշկի գույնին մոտ:
• Հյուսվածքի փոփոխություն: Բծերը կարող են լինել հարթ, մաշկից փոքր-ինչ բարձրացած կամ նույնիսկ եղջյուրի նման:
• Չափս: Սովորաբար փոքր են (3-10 մմ), բայց կարող են մեծանալ և հասնել մինչև մի քանի սանտիմետրի:
• Շուրթերի վնասում: Հայտնի է որպես «ակտինիկ խեյլիտ», երբ շուրթերի վրա առաջանում են չոր, թեփոտ կամ ճաքճքված բծեր:

Այս բծերը հիմնականում հայտնվում են արևի ճառագայթների ազդեցությանը ենթարկված հատվածներում, օրինակ՝

• Դեմքին (հատկապես ճակատ, այտեր, քիթ)
• Գլխամաշկին (հատկապես ճաղատ կամ նոսր մազերով անձանց մոտ)
• Պարանոցին
• Ձեռքերին
• Ոտքերին (հատկապես կանանց մոտ)

Ակտինիկ կերատոզը սովորաբար ցավ չի պատճառում, բայց որոշ դեպքերում կարող է առաջացնել թեթև քոր, այրոց կամ անհարմարություն: Եթե նկատում եք նման փոփոխություններ, ապա դիմեք մաշկաբանին՝ ճշգրիտ ախտորոշման համար:

Ակտինիկ կերատոզը համարվում է մաշկի քաղցկեղի, մասնավորապես՝ տափակ բջջային կարցինոմայի հնարավոր նախանշան: Թեև առանձին բծերի մեծ մասը չի վերածվում քաղցկեղի, հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ տարեկան՝ ակտինիկ կերատոզների մոտ 0.1-3% կարող են առաջացնել տափակ բջջային քաղցկեղ: Ավելին, մաշկի տափակ բջջային քաղցկեղների մոտ 60%-ը սկսվում է որպես ակտինիկ կերատոզ:Ակտինիկ կերատոզի առկայությունը մեծացնում է ոչ միայն տափակ բջջային քաղցկեղի, այլև այլ մաշկային քաղցկեղների, օրինակ՝ բազալ բջջային քաղցկեղի կամ մելանոմայի ռիսկը:

Ակտինիկ կերատոզը կարող է ազդել նաև կյանքի որակի վրա: Դեմքի կամ ձեռքերի վրա տեսանելի բծերը կարող են առաջացնել անհանգստություն կամ ինքնավստահության նվազում: Այդ պատճառով ժամանակին միջամտությունը ոչ միայն բուժական, այլև հոգեբանական օգնություն է ցուցաբերում:

ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնի մասնագետներն առաջարկում են ակտինիկ կերատոզի ախտորոշման հետևյալ մեթոդները.

• Տեսողական զննում: Մաշկաբանը զննում է մաշկը՝ գնահատելով բծերի տեսքը, գույնը և չափսերը: Հաճախ ակտինիկ կերատոզը կարելի է ճանաչել՝ պարզապես շոշափելով այն:
• Դերմատոսկոպիա: Դերմատոսկոպը գործիք է, որն օգտագործում է լույս և խոշորացույց՝ մաշկի մակերեսը ավելի մանրամասն ուսումնասիրելու համար: Այն օգնում է տարբերակել ակտինիկ կերատոզն այլ վիճակներից:
• Բիոպսիա: Եթե բիծը կասկածելի է (օրինակ՝ արագ աճում է, արյունահոսում է կամ ցավոտ է), մաշկաբանը կարող է վերցնել մաշկի փոքր նմուշ՝ հյուսվածաբանական հետազոտություն իրականացնելու նպատակով: Այն անվտանգ ընթացակարգ է, որն օգնում է բացառել քաղցկեղը:

Ախտորոշումը միշտ պետք է կատարվի համապատասխան մասնագետի կողմից՝ հետագա ռիսկերը և բարդությունները կանխելու նպատակով:

Կախված բծերի քանակից, չափսից և տեղակայությունից՝ մասնագետները կարող են առաջարկել բուժման տարբեր մոտեցումներ: Կարևոր է ընդգծել, որ բուժումը պետք է կատարվի միայն բժշկի հսկողությամբ: Ինքնուրույն միջամտությունները կարող են լինել վտանգավոր: Բուժումից հետո անհրաժեշտ է պարբերաբար իրականացնել ստուգումներ՝ նոր բծերի կամ կրկնությունների հայտնաբերման համար: Մենք այստեղ ենք՝ օգնելու Ձեզ պահպանել Ձեր մաշկի առողջությունը:

Ահա ակտինիկ կերատոզի կանխարգելման մի քանի գործնական խորհուրդներ, որոնք հաշվի են առնում Հայաստանի կլիման և ապրելակերպը.

• Խուսափեք արևից կեսօրին: Առավոտյան 10:00-ից մինչև 16:00-ն ՈՒՄ ճառագայթներն ամենաուժեղն են: Փորձեք հնարավորինս խուսափել այդ ժամանակահատվածում արևի ազդեցության տակ գտնվելուց:
• Օգտագործեք արևապաշտպան միջոցներ: Ընտրեք լայն սպեկտրի արևապաշտպան քսուք՝ SPF 30 կամ ավելի բարձր (SPF-ն ցույց է տալիս պաշտպանության մակարդակը): Քսեք այն բաց մաշկի բոլոր հատվածներին, նույնիսկ ամպամած օրերին, և թարմացրեք յուրաքանչյուր 2 ժամը մեկ:
• Հագեք պաշտպանիչ հագուստ: Լայնեզր գլխարկները, երկարաթև վերնաշապիկները և երկար տաբատները կամ կիսաշրջազգեստները օգնում են ծածկել և պաշտպանել մաշկը:
• Հեռու մնացեք սոլյարիներից: Այս սարքերն արձակում են ՈՒՄ ճառագայթներ, որոնք նույնքան վնասակար են, որքան արևի ճառագայթները:

Այս սովորությունները ոչ միայն կանխարգելում են ակտինիկ կերատոզը, այլև նվազեցնում են մաշկի քաղցկեղի զարգացման ընդհանուր ռիսկը: Եթե արդեն իսկ ունեք ակտինիկ կերատոզ, ապա արևից պաշտպանությունը կարևոր է նոր բծերի առաջացումը կանխելու համար:

ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը խորհուրդ է տալիս պարբերաբար ստուգել Ձեր մաշկը՝ վաղ փոփոխությունները հայտնաբերելու համար: Ամիսը մեկ անգամ կատարեք ինքնազննում և անմիջապես դիմեք մաշկաբանի, եթե նկատում եք կասկածելի փոփոխություններ: Վաղ հայտնաբերումը կարևոր է բարդությունների կանխարգելման համար:

ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնում մենք առաջարկում ենք ոչ միայն բժշկական, այլև հոգեբանական աջակցություն՝ օգնելու Ձեզ զգալ ավելի ինքնավստահ և հանգիստ:

Հայաստանում, որտեղ արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությունը կարող է ավելի ուժեղ լինել, այս վիճակի մասին իրազեկվածությունը կարող է փրկել կյանքեր:

Մեր կենտրոնը Հայաստանում մաշկաբանության առաջատար հաստատությունն է, որի գործունեությունն ուղղված է մաշկի առողջության պահպանմանը: Մենք առաջարկում ենք՝

• Պրոֆեսիոնալ ախտորոշում և խորհրդատվություն
• Հանրային իրազեկման ծրագրեր
• Մաշկի հետազոտման լայն հնարավորություններ:

Ակտինիկ կերատոզը ավելին է, քան պարզապես մաշկային բիծ: Այն արևի վնասակար ազդեցության նշան է, որը կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ, եթե անտեսվի: Սակայն ճիշտ իրազեկվածությամբ և կանխարգելիչ քայլերով Դուք կարող եք պաշտպանել Ձեր մաշկը և նվազեցնել ռիսկերը: Եթե Ձեր մաշկի վրա նկատում եք անսովոր փոփոխություններ, խնդրում ենք դիմել մաշկաբանի՝ պրոֆեսիոնալ խորհրդատվության համար: ՀՀ ԱՆ Մաշկաբանության Ազգային Կենտրոնը պատրաստակամ է օգնել Ձեզ այս գործում: Ձեր մաշկը Ձեր առողջության հայելին է, և այն արժանի է լավագույն խնամքին: